13. Veilige omgeving

De vier vormen van veiligheid - en wat jij als coach kan doen

Een veilige omgeving klinkt groot, maar begint bij kleine, dagelijkse dingen. Duidelijke afspraken. Een luisterend oor. Of hoe je omgaat met spanning voor een belangrijke wedstrijd. Juist als coach kun je daar het verschil in maken. Niet door alles te regelen, maar door te zorgen voor een sfeer waarin meiden zichzelf durven zijn. En dat begint bij vier vormen van veiligheid.

Sociale veiligheid

In een sociaal veilig team hoort iedereen erbij. Meiden kunnen zichzelf zijn, fouten maken en weten: hier wordt niemand buitengesloten. Maak aan het begin van het seizoen samen afspraken over hoe je met elkaar omgaat. Grijp in als er wordt geroddeld of genegeerd. En laat merken dat je ziet als iemand er even niet lekker bij zit. Zo bouw je aan vertrouwen.

Let hier als coach op: je gedrag langs de lijn, geef zelf het goede voorbeeld in je communicatie en grijp op tijd in bij roddelen of buitensluiten. Wees alert op de dynamiek in je groep en los conflicten in de groep op. Meer hierover in thema 7: Conflicten.

Wees terughoudend met fysiek contact. Loop niet zomaar een meidenkleedkamer binnen en respecteer de privacy van je speelsters. Hanteer tijdens gesprekken het vierogenprincipe, meer hierover lees je in thema 3: in- en uitchecken.

Fysieke veiligheid

Een speelster voelt zich veilig als ze weet dat ze zonder zorgen kan voetballen. Dat begint natuurlijk bij goed materiaal, veilige velden en goed onderhouden kleedkamers, maar het gaat verder dan dat. Als coach heb je hier invloed op. Bouw trainingen goed op, doe altijd een goede warming-up en ga bewust om met fysieke verschillen (meer hierover in thema 9: blessures).

Let hier als coach op: zorg voor een goed opgebouwde training, gebruik materialen zoals ze bedoeld zijn en zorg altijd voor een gedegen warming-up.

Psychologische veiligheid

Zodra een speelster het gevoel heeft dat ze mag falen, durft ze ook te groeien. Geef ruimte voor een mening, laat fouten onderdeel zijn van leren en betrek meiden bij keuzes die effect hebben op het team. Zeg bijvoorbeeld niet alleen wat beter moet, maar benoem ook wat goed ging. Zo werk je aan zelfvertrouwen en veiligheid, op en naast het veld.

Let hier als coach op: Geef complimenten aan alle speelsters (niet alleen de uitblinkers), geef positieve feedback en let op signalen van spanning en onzekerheid.

Digitale veiligheid

Wat er online gebeurt, speelt ook mee op het veld. Spreek als team duidelijke regels af over telefoongebruik in de kleedkamer, de toon in groepsapps en het delen van foto’s en video’s. Spreek af dat je elkaar online óók helpt, net als in het veld.

Let hier als coach op: Maak de afspraak dat mobiele telefoons niet in de kleedkamer gebruikt worden. Bespreek ook met je groep waarom. Laat ze in de tas zitten of regel bij de club een tas of kluisje voor de waardevolle spullen waar alle telefoons in kunnen zodra jullie in de kleedkamer zijn. Hou daarnaast je appcontact professioneel: vooral tijdens privégesprekken via WhatsApp. Stuur geen persoonlijke emoji’s of vragen die niets met voetbal te maken hebben.

Samenwerking coach en bestuur

Als coach sta je er niet alleen voor. Een veilige omgeving tijdens trainingen en wedstrijden begint bij jou, maar vraagt ook om beleid en structuur vanuit de vereniging. Bijvoorbeeld visie, duidelijke afspraken en een gedeelde verantwoordelijkheid binnen de vereniging. Een coach is het gezicht en eerste aanspreekpunt van het team, maar het bestuur schept de voorwaarden waarin die veiligheid kan groeien en wordt bewaakt.

Bestuurders, Hoofden Opleiding (HO) en coördinatoren zijn verantwoordelijk voor het beleid, de structuur en de cultuur binnen de club. Denk aan het aanstellen van vertrouwenspersonen, het opstellen van gedragscodes, het waarborgen van pedagogisch bewustzijn en het faciliteren van opleidingen voor coaches.

Hoe herken je (on)veiligheid in je team?

Veiligheid is soms voelbaar, maar niet altijd zichtbaar. Onderstaande signalen helpen je herkennen of jouw team zich in een veilige of onveilige zone bevindt.

Een veilige omgeving is een omgeving waarin speelsters:

• Fouten durven te maken

• Hulp durven vragen

• Meningen, ideeën en gevoelens delen

• ‘Anders’ durven te zijn dan de meerderheid

• Elkaar met respect feedback geven (en ontvangen)

Een onveilige omgeving kenmerkt zich door:

• Vage afspraken en onduidelijke rollen

• Kliekjesvorming en roddelen

• Onderlinge concurrentie

• Afstand tussen teamleden

• Machtsmisbruik

Als coach is het belangrijk dat je alert bent op dit soort signalen. Weet dat jij directe invloed hebt op hoe veilig speelsters zich voelen binnen jouw team.

Tips voor coaches: wat jij kan doen

Als coach heb je een voorbeeldrol én verantwoordelijkheid. Soms zijn het juist kleine, onbewuste dingen die maken dat een speelster zich minder veilig voelt. Met onderstaande tips draag je bij aan een veilige sfeer waarin meiden zich gezien, gehoord en beschermd voelen.

1. Maak samen duidelijke teamafspraken. Een veilige omgeving begint bij duidelijke verwachtingen. Maak daarom aan het begin van elk seizoen samen met je team afspraken over hoe jullie met elkaar omgaan. Betrek hier ook de ouders bij, zeker bij jeugdteams. Door de afspraken samen op te stellen in plaats van op te leggen, vergroot je de betrokkenheid én de kans dat ze worden nageleefd. Formuleer de afspraken vooral positief, benoem hierin wat je wél wil zien. Meer hierover: Regels en afspraken.
2. Geef speelsters structureel inspraak. Een veilige sfeer ontstaat niet alleen bij de start van het seizoen. Check regelmatig bij je speelsters wat er leeft in het team en hoe zij de sfeer ervaren. Dat kan tijdens een evaluatiegesprek, na een training of onderweg naar het veld.
3. Geef zelf het goede voorbeeld. Wees open, eerlijk en oordeel niet. Geef je eigen fouten toe en laat zien dat leren een proces is, ook voor jou.
4. Stimuleer verbondenheid. Investeer in kennismaking, onderlinge relaties en teamgevoel. Zorg dat iedereen zich welkom en gewaardeerd voelt.
5. Spreek aan op gedrag. Als iets gebeurt dat niet past binnen de afspraken: benoem het. Niet veroordelend, wel duidelijk. Dat geeft speelsters het gevoel dat ze jou kunnen vertrouwen
6. Hou rekening met culturele verschillen. Wat in de ene cultuur heel normaal is, kan in een andere cultuur als onveilig ervaren worden. Verdiep je in de culturele achtergronden van je speelsters en wat zij als normaal en niet normaal ervaren. Sommige meiden vinden het prettig als je ze 1-op-1 aanspreekt, anderen juist liever in de groep. Check wat werkt voor wie.

Veiligheid is de basis

Een veilige omgeving ontstaat niet vanzelf. Maar jij kunt als coach elke dag het verschil maken. Door aandacht te besteden aan fysieke, sociale, psychologische én digitale veiligheid, geef je meiden de ruimte om zichzelf te zijn. Om te groeien. Om plezier te houden in voetbal.

Zonder veiligheid geen ontwikkeling, geen plezier en uiteindelijk geen voetbal. Veiligheid is geen extraatje, het is de basis.

‘Veilige omgeving’ is een van de nieuwe thema’s uit de Coaching Girls Module, een initiatief van KNVB en Nike om de coaching in het meiden- en gemengde juniorenvoetbal naar een hoger niveau te brengen en beter aan te laten sluiten op de behoeften van voetballende meiden. Benieuwd naar de andere onderwerpen? Ga naar de Coaching Girls-module!